ज्योतिराव गोविंदराव फुले (Mahatma Phule in Marathi): ‘ज्योतिभा फुले’ म्हणून ओळखले जाते, जन्म: 11 एप्रिल , 1827 – मृत्यू: 28 नोव्हेंबर , 1890 ) हे एक महान भारतीय विचारवंत होते ज्यांनी अस्पृश्यता निवारण आणि स्त्रीशिक्षणाचे कार्य सर्वप्रथम सुरू केले. महाराष्ट्रातील

महात्मा ज्योतिबा फुले यांचे जीवन परिचय

ज्योतिराव गोविंदराव फुले यांचा जन्म 11 एप्रिल 1827 रोजी खानवाडी (पुणे), ब्रिटिश भारत येथे झाला. त्यांच्या आईचे नाव चिमणाबाई आणि वडिलांचे नाव गोविंदराव होते. तो फक्त एक वर्षाचा असताना त्याच्या आईचे निधन झाले. यानंतर त्यांच्या संगोपनासाठी सगुणाबाई नावाच्या दाईची नियुक्ती करण्यात आली. त्यांना महात्मा फुले आणि ज्यातिबा फुले म्हणूनही ओळखले जाते.

‘फुले’ हे नाव कसे पडले ?

साताऱ्याहून आल्यावर त्यांचे कुटुंब अनेक पिढ्यांपूर्वी येथे स्थायिक झाले होते. येथे आल्यानंतर त्यांनी फुलांचे काम सुरू केले आणि त्यापासून गजरा, हार इत्यादी बनविण्याचे काम सुरू केले. त्यामुळेच ते ‘फुले’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले.

ज्योतिबाचे शिक्षण –

त्यांनी सुरुवातीला मराठी भाषेतून शिक्षण घेतले. पण पुढे जातिभेदामुळे त्यांनी आपले शिक्षण अर्धवट सोडले. नंतर वयाच्या २१ व्या वर्षी त्यांनी इंग्रजी भाषेत केवळ ७वीपर्यंतचा अभ्यास पूर्ण केला.

वैवाहिक जीवन

१८४० मध्ये सावित्रीबाई फुले यांच्याशी त्यांचा विवाह झाला. ती स्वतः नंतर एक प्रसिद्ध स्वयंसेवक महिला म्हणून उदयास आली. पती-पत्नी दोघांनी मिळून महिला शिक्षण आणि दीनदुबळ्यांना शिक्षणाचा हक्क मिळवून देण्याच्या उद्देशाने काम केले.

शाळेची स्थापना

शिक्षण क्षेत्रात औपचारिकपणे काहीतरी करण्याच्या उद्देशाने त्यांनी 1848 मध्ये एक शाळा उघडली. महिला शिक्षण आणि त्यांची स्थिती सुधारण्याच्या क्षेत्रातील हे पहिले पाऊल होते. मात्र यानंतर दुसरी अडचण आली ती म्हणजे मुलींना शिकवण्यासाठी एकही शिक्षक सापडला नाही. मग त्यांनी स्वतः हे काम रात्रंदिवस करून आपल्या पत्नी सावित्रीबाई फुले यांना सक्षम बनवले. या कामात काही उच्चवर्गीय पितृसत्ताक विचारवंतांनी त्यांच्या कामात अडथळा आणण्याचा प्रयत्न केला. पण ज्योतिबा थांबले नाहीत म्हणून वडिलांवर दबाव टाकून त्यांना पत्नीसह घरातून हाकलून दिले. त्यामुळे त्यांच्या कामात आणि आयुष्यात काही काळ नक्कीच अडथळा निर्माण झाला होता. पण लवकरच ते पुन्हा त्यांच्या ध्येयाकडे वळले.

सामाजिक कार्य

दलित आणि महिलांच्या उत्थानासाठी त्यांनी अनेक कामे केली. 24 सप्टेंबर 1873 रोजी त्यांनी महाराष्ट्रात सत्यशोधक समाजाची स्थापना केली. समाजातील सर्व घटकांसाठी शिक्षण देण्यास त्यांचा विरोध होता. भारतीय समाजात प्रचलित असलेल्या जातिव्यवस्थेला त्यांचा कडाडून विरोध होता. समाजाच्या जातीनिहाय विभाजनाला त्यांनी नेहमीच विरोध केला. जातीव्यवस्था संपवण्याच्या उद्देशाने त्यांनी पुरोहिताविना विवाह सोहळा सुरू केला. त्यासाठी मुंबई उच्च न्यायालयाकडून मान्यताही घेण्यात आली होती. त्यांनी बालविवाहाला विरोध केला. ते विधवा पुनर्विवाहाचे समर्थक होते.

महात्मा ज्योतिबा फुले यांचे साहित्य –

जोतिबा बहुमुखी प्रतिभा संपन्न होते. ते उच्च दर्जाचे लेखकही होते. गुलामगिरी (१८७३), क्षत्रपती शिवाजी, अस्पृश्य कैफियत, किसान का कोडा, तृतीय रत्न, राजा भोसला का पाखडा इ .

महात्मा ची पदवी

1873 मध्ये सत्यशोधक समाजाची स्थापना झाल्यानंतर त्यांच्या सामाजिक कार्याचे देशभरात कौतुक होऊ लागले. त्यांच्या समाजसेवेची दखल घेऊन विठ्ठलराव कृष्णाजी वांदेकर यांनी 11 मे 1888 रोजी मुंबईत एका विशाल सभेत त्यांचा महात्मा ही पदवी देऊन गौरव केला.

मृत्यू –

28 नोव्हेंबर 1890 रोजी वयाच्या 63 व्या वर्षी पुणे (महाराष्ट्र) येथे त्यांचे निधन झाले.

महात्मा ज्योतिबा फुले रोहेलखंड विद्यापीठ , बरेली (यू.पी.) –

1975 मध्ये ज्योतिबा फुले यांच्या नावाने बरेली येथे या विद्यापीठाची स्थापना करण्यात आली. रोहिलखंड भागातील शिक्षणाचा घसरलेला स्तर लक्षात घेऊन येथे विद्यापीठाची गरज भासू लागली. या विद्यापीठाच्या स्थापनेपूर्वी हा परिसर आग्रा विद्यापीठाच्या अंतर्गत आला होता. सध्या या विद्यापीठात एकूण २१ शैक्षणिक विभाग आहेत. सध्या विद्यापीठाशी संलग्न 17 शासकीय महाविद्यालये, 29 शासकीय अनुदानित महाविद्यालये, 108 स्वयंअर्थसहाय्यित महाविद्यालये आहेत. सध्या विद्यापीठाकडून 15 पदवीपूर्व, 36 पदव्युत्तर, 09 पदविका, 20 पदव्युत्तर पदविका, 02 एम.फिल आणि 34 डॉक्टरेट अभ्यासक्रम चालवले जात आहेत.

महात्मा ज्योतिबा फुले मराठी मराठी भाषण २०२३ | Mahatma Jyotiba Phule Marathi Bhashan 2023

जो दलितांचा मसिहा बनला आणि हा रोग संपवला
ज्यांनी महिलांना शिक्षणाचा अधिकार दिला
ते स्वतः समस्यांशी झगडत होते, पण ज्याने आवाज उठवला
उगवत्या सूर्यानेच या समस्येतून कायमची सुटका करून घेतली.

महात्मा ज्योतिबा फुले जी का जन्म 11अप्रैल 1827 को हुआ था, इनकी माता का नाम चिमनाबाई और पिता गोविंदराज थे। 12 वर्ष में इनकी शादी सावित्री बाई से करवा दी गई।

ज्योतिबा फूले और सावित्री बाई फुले ने नारी जाति के हित में अपना पूरा जीवन लगा दिया और समाज में व्याप्त हो रही कुरीतियों को जड़ से उखाड़ दिया।

ज्योतिराव ने सावित्री बाई फुले को न सिर्फ शिक्षित किया, बल्कि उन्हें राष्ट्र निर्माण के लिए इसे तैयार किया जैसे किसी सांचे से सोना तप कर तैयार होता है।

ज्योतिराव और सावित्री बाई फुले ने 1848 में लड़कियों के लिए पहली स्कूल की शुरआत की और धीरे धीरे उन्होंने 18 स्कूल खोल दिए।

ज्योतिबा फुले ने बचपन से ही समाज की विकृत मानसिकता को सहा और उन्होंने समाज की विचारधारा को बदलने का मानस बना लिया।
क्या कुछ न सहा पर कहते है न
अगर संकल्प सच्चा हो और विश्वास पक्का हो तो आसमान को भी झुकना
पढ़ता है।

24 सितंबर को इन्होंने महाराष्ट्र में सत्यशोधक समाज की स्थापना की, बालविवाह का खुलकर विरोध किया, विधवा विवाह का सहयोग किया और जाति पात के भेदभाव को मिटाकर, मिलकर रहने का संदेश दिया।
11 मई 1888 को इन्हे मुंबई की विशाल सभा में महात्मा की उपाधि से सम्मानित किया गया था।

अछूत, दलित, हीन जाती वाले
पता नही किन किन शब्दो से मुझे बुलाते है
स्वांग रचाने वाले वो
तुम क्यों प्रश्नचिन्ह लगाते हो।

नज़रिया बदलो
हम सब एक है
अलग अलग ढांचे में डाल दिये गए है
पर उसके मंदिर में आज भी एक समान है।

28 नवंबर1890 को यह दीपक हमेशा के लिए विलीन हो गया।

1975 में बरेली में इनके याद में इनके नाम पर एक विश्वविद्यालय की स्थापना भी की गई।

“भारत की बुलंद आवाज थी,
सबके दिलो में बसने वाले वो सिरताज़ थे
महिलाओं के शिक्षा के खोले जिसने द्वार थे
महात्मा जी की उपाधि से सजा जिनके ताज था
समाज सुधारक में उनका भी तो नाम था
दलितों के हित में किया उन्होंने बड़ा काम था
तभी तो खड़ा उनके साथ पूरा हिन्दुस्थान था
महात्मा ज्योतिबा फुले जी देश की आन बान शान थे।”

Mahatma Phule Marathi Bhashan I महात्मा ज्योतिबा फुले माहिती निबंध भाषण Video

---

YOU MIGHT ALSO LIKE